8/30/2007

Ulusun Etnik Kokenleri & Etnik ve Ulusal kimlikler uzerine bir Kitabet-i Fitriye:

Kurd'lerin durumunu anlamaya yardimci olabilacek nitelikte olan Ingiliz sosyolog Antony D. Smith'in kumsal dusunceleri, kokenlerini etnik cemaat veya etninin iki ayri ideal tipinden alarak uluslasmaya giden, birbirinden temamen fakli iki yol arasinda ayrim yapan calismasi uzerinde duracagim.

Bilimsel ilginin ulusculugun dogasi ve nedenleri uzerine yeniden cekilmesine yol actigi gonumuzde, Kurdlerinde kafalarinin net olmasi elzemdir. Bir hayli komplex ve karmasik dunyamizda, Kurd'lerin bilime ve bilgiye oldukca ihtiyaclari vardir. Bilime ihtiyaci olanlar onu aramak durumundadirlar.

Ingilizce konusmiyan dunyada pek fazla taninmayan Anthony D. Smith, 1986' da yazdigi "The Ethnic Origins of Nations" dev esriyle konuya yeni bir yaklasim getirerek, bu gune kadar egemen ve yanlis dusuncelere buyuk bir set cekmistir.

Uzun yillar ulus ve ulusculuk hakkinda yapilan bilimsel arastirmalar modernist tezlerin egemenliginde kalmistir. 1960'li yillar, bu konuda genel olarak sosyal-ekonomik yaklasimlar egemen. Bu alanda ilk ciddi yaklasim 1980'li yillarda John Armstrong tarafindan yazilan "Nations Befor Nationalism"(1982) adli eseridir. Bu eser, daha sonra Ingiliz bilimcisi Anthony D. Smith'in cigir acan eserine temel teskil edecektir. Burada Smith, ayni zamanda hocasi olan Ernest Gellner' in, ulusun kokenlerini modernizme bagliyan modernist tezlerini bilimsel olarak elestirir.

Antonny D. Smith ulus ve ulusculuk konusunda gunumuzun en onemli bilimsel otoriterlerinden biridir. Ayni zamanda Ingilizce yayinlanan "Nation and Nationalism" dergisinin sef redakturlugunu yapan Smith, European Institute-The London School of Economics and Political Science' de ulusculuk ve etnisiteit konularinde ders vermektedir.

Ic ve dis iliskiler modifikasyonu olan ulus kavrami, uzun bir gecmis tarihe dayanir. Smith, modern ulusu, cok eski kultur topluluklarinin gecmislerine kadar giderek arastirir. O, arastirmasini Ingilice'de ve Fransizca'da olan "Ethnicity","Etni" kavramina dayandirir. Her ne kadar Ingilizcede "People", Almanca'da "Volk" kavramlari olmasina ragmen, Smith ozellikle "Etni" kavraminin ozerinde durar.

Smith'te gore etnisiteit, modern ulusun icinde yeserdigi, form aldigi ve sinirlarini belirledigi temel kavramdir. Kitabinin birinci bolumunu etnik topluluklarin gelisim tarihlerine ayiran Smith, ikinci bolumunde ise, uluslarin premodern kokenlerinden gelerek modern ulusculugun evrimini aciklar.

Primordialistler ve Modernistler

Primordialistler, insan kimliginin statik bir konsept oldugu hukmunden hareket ederek, kulturu de degismez, duragan ve zaman kavramindan bagimsiz olarak ele almaktadirlar. Modernist/Islevselciler ve ayni zamanda Ernest Gellner ise, kimligi, butun rasyonel toplumsal karar mekanizmalarin sonucu olarak, kimligin kaynagini, guc ve cikar iliskilerine dayandirmaktadirlar. Burada kultur ise , guc cikar iliskilerin ibresine bagli olarak degiskenlik arzeder. Bunlara karsi Smith ise, buyuk oranda insan kimligini yapisini, kendisini sinirlayan ve ona form veren kultur tarafindan belirlendigini ve kulturlerin gelip gecici olmalarina ragmen, kulturun her zaman onemli oldugunu soyler.

Etni/Ulus ve Ulusculuk

Oncelikle ulusun kokenini aciklamaya gecmeden once bazi kavramlarin aciklanmainda yarar vardir.

Ulus/Millet/Nation: belli bir insan toplulugunun uzerinde yasadigi tarihi bir cografya, ortak bir hafizaya, mitlere ve sembollere, toplumsal bir kulture, ortak bir ekonomiye ve fertlerinin hak ve yukumluluklerinin ihtiva ettigi yasal bir temele genel olak ulus/millet yada nations denilir.

Ulusculuk/Milliyetcilik/Nationalism: ideolojik bir hareket olarak, toplumsal birlik ve kimlige dayanarak bagimsizligi hedef alan ve halki bir ulusa donusturen aksiyondur.

Etnik Topluluklar/Cemaatler: herhangi bir toplulugun collektif, ortak bir isminden, ortak bir varolus mitinden gelisin, belli bir oranda tarihsel bir hafizaya, toplumsal bir yada bir cok ayirt edici kulturel elemetleri ile (dil, din, gelenek ve gorenekler, fiziki gorunus ve baska ayirt edici kulturel ozellikleriyle), belli bir cografi yere, vatana, yerlesim yerine bagli olan (bu zorunluluk olmayabilir) ve kendi icinde belli kesimin belirgin dayanismasindan olusur.
Etnik topluluk/cemaat/halk ile ulus arasindaki en belirleyici kriter ise, ulusun belli bir toprak parcasina sahip olmasidir; her ulus, bir cofrafya'yi kapsar ve territorialdir.


Ulusal/Nationals/Milli ve Etnik Kimlik: neden ulusal ve etnik kimlikler, bir cok degisik kimliklerden (cinsiyet, bolge, sinif ve dini kimliklerden), oldukca daha buyuk dayanisma ve hareket istidadina sahiptirler? Bu kimligin, bu etnik kimligin birlestirici gucu nereden gelmektedir?
Premodern zamanlarda, etnik identificasyonun en onemli itici gucu devlet kurmakti. Identificasyonun en onemli kaynagi, siyasal birligin ve yonetim kadamelerinin birlik icinde yaralma kaynagiydi. Elbette, savaslar, dis tehditler, savas mitleri ve organize edilmis dini hareketlerde bu kapsama dahildir.


Ulus/Millet/Nations: etnik mi yoksa sivil mi?


Yukarida belirtigim gibi Anthony D. Smith, kokenlerini etnik cemaat yada etninin iki ayri ideal tipinden alarak uluslasmaya giden, birbirinden tamamen farkli iki yol arasinda belli bir ayrim yaparak, bu tiplerin gelisim dinamiklerini aciklamaya calisir.


Sivil, topraga dayanan, "bati" modeli olarak ulus yada nations; bu tip gelisim modelinde belirleyici olan, ulusun belli bir tarihsel toprak parcasina dayanarak, ulusal ve toplumsal isteklerin yasal/mesru ve her uyesi icin esit haklar ve gorevlerle donatilmis, bir siyasal manzumeler butunune kavusturup, devletleserek ve kendi icindeki sosyal-kulturel fakliliklari belli bir ozgurlukler ortami icinde butunlestirip, bu gelisimi toplumsal, kulturel ve ideolojik bir yapiya kavustuma modelidir.


Etnik, "dogu" modeli olarak nations: bu model gecmis tarihsel varolus analoguna dayanarak, kendisini, kesin hatlarla diger etnik topluluklardan ayirip, butun topluluklari ni "buyuk bir aile", temmayuluyle ulusal birligini savunan, ferdlerinin, hak ve gorevlerini tercihten degil, dogustan almis olduklari kategorisine dayandirmaktadir. Burada halkin belli bir ozlem, duygu ve isteklerinin harekete gecirilmesi esastir. Etniek kulturel kimlik ise, dil, gelenek, gorenek, semboller ve mitlerdir. Bu model daha cok yayilmaci ve irredentistdir.


Elbetteki yukarida izah edilmeye calisilan tipler ideal tiplerdir. Ideal olan, degisken olamiyan degildir. Bazi uluslarin zaman icinde, her iki modelle gore gelisim cizgileri oldugu gibi, gelisim cizgi ve dinamikleri sadece bunlardan birine dayanan uluslarin da oldugu bilinmektedir. Dogal olarak sivil ve cografi bir alana ihtiva eden ulusallasmanin da dayandigi kokenin etnik oz oldugunu soyleyebiliriz. Butun bu ayrimlar, etnik ozellikler, kimligin etnik kokenleri ve dayandigi zemin bize, daha sonra nasil bir ulusun ortaya cikabileceginin isaretlerini vermektedir.


Sivil ve cografya'ya dayanan modelde , toplumun okumus yonetim erki elinde bulunduran kesimin, kimligin etnik ozune form verir; bu oz devlet ve ulusun cekirdegini teskil etmektedir. Burada etnik oz, kendi kulturunu , degisik metodlarla, egitim ve ogretimle, ulusal kulture transforme eder. Bu etnik modelde kulturun etnik ozu, dogal olarak zamanla toplulugun kulturu olur.


Sonuc olarak Smith, ulusun etniek ozunun yada kokeninin 3 temel nedeni identifize ederek, neden onemli olduklarina vurgu yapmaktadir.


  • Tarihsel olarak gozlemlendi ki, ilk uluslar premodern etniek ozun yada kokenlerinin uzerinde sekillendiler (Ingiltere, Hollanda, Fransa ve Ispanya.) Bu gelisim, belli bir gucu modelini ortaya cikararak, daha sonraki gelenlere belli bir mucadele modelini sundu.

  • Pek cok premodern etnik topluluklarin tarih sahnesinden silinmis olma gercekligi, uluslasmanin etnik modelini cekici kilmaktadir. Olmemek icin varolacaksin!

  • Ozunde, ulusun temel varlik nedeni olan, etnik cekirdeginin olmadigi yerlerde, baska uluslardan, yeni bir ortak topluluk ve camaat kulturunu var etmek gereksizdir. Burada Kemalizm'in nasil bir ilet ve musibet oldugunu hatirlamadan edemiyorum...!
Behram Xalid
behramxalid@gmail.com
cuma, agustos 2007


Kaynakca:
  • Smith Anthony D., The Ethnic Origins of Nations (1986)
  • Anthony D. Smith ve ogrencisi John Hutchinson, nationalism ve etnicity uzerine simdiye kadar dunyada yapilmis olan butun arastirmalari iki cilt halinde, Oxford Readers adi altinda, The Oxford University Press tarafinden yayinlamistir.

Ayrica yararlanacak kaynaklar:



Gepostet von unter Hiç yorum yok:
Kaydol: Kayıtlar (Atom)