Axaftina serokwezîrê Kurdistanê Nêçîrvan Barzanî li ser festîvala Gelawêjê:

”Ez hêvîdar im ko rojnameyên Kurdistanê û saziyên kulturî, ji bo bilindkirina asta nivîsîna kurdî, bi giştî hewil bidin û bernameyekê dirûst bikin, ev yek jî bi rêya vekirina kursên fêrbûnê dibe, herwisa hewl bidin ko fikr û nivîsarên we bila ne lokal û herêmî bin, bila ji sînorê herêma Kurdistanê derkevin. Me weke hikûmeta herêma Kurdistanê hemû piştevanî li bizava kulturî û rojnamvaniya serbixwe kiriye, û dê li ser vê siyasetê berdewam bin. Hêvêdar în bi hev re tecrûbeyeke serkeftî û demokaratîk li Kurdistanê dirûst bikin”.

Amadebûyên festîvala Gelawêjê,

Spêdeya we baş û hûn hemû bi xêr hatin û li ser çavan.

Rêzgirtina bibîranînên giring ên kulturî rêzgirtine li niha û paşeroja me, kovareka pirşingdar ya weke Gelawêjê ko di salên 40-ê, sedsala 20-ê de û di rewşeke dijwar de derdiçû nîşana îsrara miletê kurd e li ser vejandina kelepora milî û pêşxistina ronakramaniyê bû. Ewa ko îro me di warê ronakbîrî, ragihandin û hunerê de bi dest xistiye, berhema zehmet û xebata rewşenbîrên mezin yên gelê Kurdistanê ye, yên mîna Îbrahîm Ehmed û hevkarên wî ko di derxistina kovara Gelawêj û kovarên din de roleke mezin hebû. Ewan di wê serdemê de ko neteweya kurd bi dijwarî abloqa siyasî û rewşenbîrî li ser hebû, nehêla ko zimanê dayikê kiz û lawaz bibe.

Lê belê bi kovar û awayên din yên nivîsînê geş kirin. Ewan, herwisa di wê serdema tarî de ronahiya zanist, edeb û hunerê di nav xelkê Kurdistanê de bilav kir û hişyariya bilind ya civakî û siyasî ragirt. Her rûpelek, her rêzek ko di wê demê de nivîsiye îro bûye robarekê ronahiya afrandin û zanistê û bi sedan ronakbîrên şareza pêgihandine.

Ez xweşhal im ko îro bi we re li vir amade me, min divêt bixêrhatina mêhvanên birêz ko ji cihên din hatine bikim, ji Îranê yan ew mêhvanên ji Bexdayê hatine û çi ewên ji Sûriyê hatine, yan ji Tirkiyeyê, hûn hemû bi xêr hatin û li ser çavan. Spasiya erk û mandîbûna we dikim ko we beşdarî kir di vê ahengê de.

Amadebûna hemû aliyan di vê bibîranînê de nîşana dilsozî û xemxuriya wa ye bo peyva kurdî, ew peyva ko di dîroka bizava siyasî de, berpirsiyara beşek ji xebat û têkoşîna miletê me bû. Bajarê Silêmaniyê jî ko ev bibîranîna kulturî lê tê kirin, berdewam dûpat kiriye ko bajarê geşkirina rewşenbîriyê û bajarê fikra nûxwaziyê bûye. Me weke kurd hertim şanazî bi rola pêşeng ya bajarê Silêmaniyê kiriye.

Bajarê helmet û qurbaniyê, bajarê kultura resen, bajarê ko kesên wek Nalî, Bêkes û Goran pêşkeşî dîroka Kurdistanê kiriye, bi hezaran şehîd jî ji bo azadiyê daye, ji ber vê yekê di vê minasebetê de rêz û xweşewîstiya xwe bo xelkê vî bajarî û hemû rewşenbîran dûpat dikim, destxweşiyê li sentera Gelawêjê ji bo sazdana vê bizava rewşenfikrî dikim. Sentera Gelawêjê yek ji saziyên kulturî yên Kurdistanê ye û şûntiliyên wê li ser bizava rewşenfikriyê de diyar in. Yek ji adetên sentera Gelawêjê ew e ko her sal vê minasebetê dike, ji ber hindê careke din destxweşiyê lê dikim û serkeftinê jê re dixwazim.

Me, weke tecrûba Kurdistanê, çi tecrûba hikûmeta herêmê û çi jî tecrûba partiyên siyasî be, teşwîqkirina karên rewşenfikrî yek ji erkên li ser milên xwe zaniye, û dê li ser vê siyasetê berdewam bin. Mamoste Îbrahîm Ehmed, Elaedîn Secadî û hevkarên wan li kovara Gelawêjê, herwesa nivîskarên kovarên din yên piştî wan jî hêza tevgerînê ya fikr û hişyariya netewî bûn, ewan nifşê serdema xwe hişyar kir û biyavê fikrî û nefsî bo şoreş û serhildanan xweş kir.

Eger xebat û zehmet û fidakariya wan pêşengên mezin yên fikra edeb û rojnamevanîyê ji vê xalê temaşa bikin, hîngê gereke bêjîn îro heta vê demê û saetê ew berdewam in, çimkî ronakbîrên îro berdewamiya rêbaza wan in û nifşê geşkirina huner û zanistê ne.

Eger ji aliyê civakî ve lê temaşe bikin, gerek bêjin ko ew fedekar bûn, canfida bûn û wan temen, îmkan, enerjî û xurtîniya xwe di rewşeke dijwar ya aborî, jiyan û afrandinê de ji bo xizmeta kelepora kurdî terxan kiribû. Ji bilî wê jî, wê demê, azadî nebû, hertim di bin zixta dezgehên rijîman de bûn, gelek caran hatine girtin û hatine azar dan, di vê minasebetê da em, wan tînin bîra xwe û rêz û hurmetê jê re dişînin.

Ew rewşa ko îro bo ronakfikran çêbûye, ew jê bê par bûn, îro azadiya nivîsîn û derbirînê û afrandinê heye, mafê we ye hûn bi azadî û bi dengê bilind bifikirin û bipeyivin, kes rê li pêşiya we nagire û sansûr nîne, bi tu awayî em mihaseba kesî nakin, lê daxwazê ji we dikin ko sansûra hundirî (otosansûr) ji bîra we neçe, hindek fikrên nivîskî dikevin ber çavên me, em hest dikin ko di dema nivîsînê de otosansûr nebûye, ev jî ne layêqî rewşenbîrên kurd e, ko mirovekê berpirsiyar e.

Ji bo kesê ji we ne tiştek veşartiye ko heta îro jî gef li ser tecrûba Kurdistanê hene, hûn bi xwe hest bi vê yekê dikin, nahez ti mafan ji kurdan re adil nabînin. Piştevanê me milet e, em dixwazin me miletekê xwedî biryar hebe, ne miletekê lawaz û bê bawerî, diruskirina vê mesulîyetê jî beşeke mezin li ser milên xwedî qelembidestan e.

Ev yek jî wisa bi cî tê ko milet hişyar be û di dana biryaran de beşdar be, ango raya giştî, lê em dixwazin rojnamevaniya Kurdistanê û saziyên kulturî xwe xwedîyê vî welatê bizanin. Ew tiştê we navê wê kiriye desthilata kurdî bo yek saetê (moment) jî ji we dûr neketiye, bo yek saetê jî nebe ko hûn xwe jê dûr bizanin. Li ber her tehdîdekê be çarenivîsa desthilata kurdî û rewşenbîriya kurdî her eynî çarenivîs e û ji hev cuda nabe.

Em weke milet taze dikevin nav jiyana demokrasiyê û hêşta tecrûba vê qonaxê ne temam e, pir caran nûçeyeke şaş yan rexneyeke bêwijdan dibe sedemê herifîna manewiyatên cemawerî, peyv mesuliyet e, peyva biwêrek peyva rastgo ye.

Ez dixwazim ji we re bêjim ko dixwazim hemû rewşenbîr û nivîskarên kurd xwe weke rawêjkarên hikûmeta herêmê bizanin. Ewa em pê re bigihîn, em agadarî rojname û ragihandina kurdî ne, dîtinên wan li ber çavan digirin û mifayê jê werdigirin. Ez hêvîdar im ko rojnameyên Kurdistanê û saziyên kulturî, ji bo bilindkirina asta nivîsîna kurdî, bi giştî hewil bidin û bernameyekê dirûst bikin, ev yek jî bi rêya vekirina kursên fêrbûnê dibe, herwisa hewl bidin ko fikr û nivîsarên we bila ne lokal û herêmî bin, bila ji sînorê herêma Kurdistanê derkevin.

Me weke hikûmeta herêma Kurdistanê hemû piştevanî li bizava kulturî û rojnamvaniya serbixwe kiriye, û dê li ser vê siyasetê berdewam bin. Hêvêdar în bi hev re tecrûbeyeke serkeftî û demokaratîk li Kurdistanê dirûst bikin.

Ez careke din, di dawiyê de, silav û destxweşiyê pêşkeşî hemû karmend, rêveber û berpirsên sentera Gelawêjê dikim, pêrozbahiyê lê dikim bê wan destkeftiyên kirine, daxwaza serkeftinê bo dikim, spasiyeke taybetî jî lê dikim ko îro ew şeref da min û ez vexwendim ko digel we yên xweşewîst beşdar bim.

Serkeftî bin û pir spas

serokwezîrê Kurdistanê Nêçîrvan Barzanî
Suleymaniye, 21/11/2007

BAYÊ DILAN

Ev bayê nerm xwe li suretê te badıde
Jıkeftên Hûsn û Kêyf ê,
Xwe lı porê te dı balıkîne,
Dılêyze,
Dı nav çav û bırîyê te da

Bîhna dılemın dıfêtısine
Wek çîrokên şevên tarî û dırêj li ber agırê daran
Bı mınra dılêyze wek govenda Xerzan
Ji kontara Çiyayê Mazî
Dı hêlînên şalûl û bilbilan da

Ew çavên jı nûra xalıqê pır delal mest bûyî
Ji bo xatırê evîna mêhbûban
Bêje ya dılê xwe
Çıma bê kes û bê hêz maye dılê te
Êw dılê bê zar û bê yar

Ber çavê mın derbasdıbın êw stêrk, dar û devîyên te
Çîya yên bı êsimanra şevbêrkan da dıbûn mêhzûnvan
Mınê çewa bızanîya dermanê êşa dılan û ya axa bav û kalan
Dost bê perva, felek bê rêhm, devran bê sûkûne ma
Ên jibo mûhabeta dılên te tîhn bûne, bê zarın, tû bûyî serab.


BEHRAM XALID
behramxalid@gmail.com
18/11/2007

DİL VE İNSAN

“Söz, ok gibidir; ağızdan çıktıktan sonra bir daha geri dönmez”

Dilin en önemli foksiyonlarından birisi de saptama işlevidir. Çünkü ancak dil, düşünülen ve görüleni saptayabiliyor;ve bunun kuşaktan kuşağa aktarılmasına hizmet ediyor.Böylece bir kuşağın başarılarından bir sonrakinin ya da çok sonraları gelen kuşakların yararlanması sağlanıyor.İnsan bilgisi ve 'deneyimi', dilin sözlü yazılı olarak saptama fonksiyonu olmadan kuşaktan kuşağa geçemeyecek ve insan da tarihsel bir varlık olmayacaktı; her kuşak, ancak kendi zamanı içine kapanıp kalan bir varlık şekline sahip olacaktı. Bundan başka insan düşünmesi ile öteki aktlarının ürünü olan bilgi ve sanat da hiç ilerlemeyecekti. Her kuşağın bilgisi ve sanatı kendisi ile birlikte gömülecekti. Ancak dilin saptama işlevi ile insanların buluşları yaratmaları birbirine katılıyor.

I.

Dil, sadece dilin yapısı ve bu yapısının başka alanıyla olan ilgisini, dilin hayatla ve sübjektif-alanla olan bağlarını araştırmaz; aynı zamanda dilin insan için taşıdığı anlamı da önemli bir problem olarak ele alır. O halde dil, insan ve onun dünyadaki yeri bakımından nasıl bir anlam taşır?

İnsan, ancak dil ile varlık-dünyasının içine dalıyor;onun derinliklerinde yürüyor; varlık dünyasını ışığa çıkarıyor; bu ışığa çıkarılan varlık-dünyasının determinasyon noktalarını elde ediyor; bu şekilde o, kendisinden yoksun olunması düşünülemeyen bilginin türlü sferlerini elde ediyor ; ve bu bilgiye dayanarak bu dünyadaki hayatını düzenliyor. İnsan dile dayanan bu bilgi ile hem olumlu, hem olumsuz araçlar meydana getiriyor. Bunlar, hem onun hayatını zenginleştiriyorlar; onun hayatına hizmet ediyorlar, hayatı için yararlı oluyorlar.Dili olmasaydı insan bu gibi başarılardan yoksun kalacaktı. Nitekim bir dile sahip olmayan hayvan, bütün insan başarılarından yoksun kalıyor.Bu yüzden hayvan, kendi tekliği, sübjektif-sferi içine kapanıp kalıyor;ve başka hayvanlarla ortak bir sfer oluşturamıyor.Ancak doğanın kendisine verdiği olanaklardan içgüdüsel olarak yararlanıyor.

Halbuki insan, dili ile 'insanlar arası' ortak bir sfer, bir bilgi-sferi oluşturuyor; bilgiyi 'insanlar arası' bir kurum haline getiriyor.Onun tarihte gösterdiği ilerleme ve gelişme, ancak bilgi denilen bu ortak kurum sayesinde gerçekleşiyor. Dil ile insan kosmosun en uzak olan cisimleriyle ilişki kurabiliyor, onun sonsuz boyutlarına dalıyor;onun güzelliğini ya da korkunçluğunu tadıyor; bu şekilde en uzak şeyler bile, dil ile insanın en yakını olabiliyor.

Fakat dil yalnız insanın kendisiyle, başka varlık-sferleri arasında bir bağ kurmak, onlarla hesaplaşmak, onlardan yararlanmak, onlardan zarar görmek, onlarla kendisi arasında birleştirici bağlar kurmakla kalmıyor;aynı zamanda insanla insan arasında iletişimsel bir bağ da sağlıyor.İnsan ,ancak dil ile başka insanlarla anlaşabiliyor ya da anlaşamadığını görüyor.Birbirini anlama veya anlamama da dilin özel bir başarısıdır.

II.

Dil olmadan insan, sübjektif-sferine kapanıp kalacak ve dışarıya açılma olanağına sahip olmayacaktı.Dilin bu önemli işlevi, insanın başka bir insana 'içini dökmesi'nde kendini 'boşaltma'sını ve böylece yükünü hafifletmesini sağlar.Bugünkü biyo-psişik yapıda olan bu varlığın başka türlü hayatta kalmasına olanak kalmazdı.Bu, dilin varlık yapısındaki 'Bildirme' işleviyle gerçekleşiyor.İnsanın sübjektif-sferini, başkalarına 'bildirmesi' ve iç dünyasını sözlü ya da yazılı olarak saptaması, dilin en önemli başarılarından birisidir.Bu 'bildirme' ile insan kendi sferini aşıyor; kendi dünyasının başka insanların sübjektif dünyasına katılmasını sağlıyor.Bu, ona yardım ediyor; özellikle insanın üzüntü ve sıkıntılarının hafiflemesine yarıyor;bazı hallerde de çatışmaların anlaşmazlıkların doğmasına neden oluyor.

Dilin en önemli foksiyonlarından birisi de saptama işlevidir. Çünkü ancak dil, düşünülen ve görüleni saptayabiliyor;ve bunun kuşaktan kuşağa aktarılmasına hizmet ediyor.Böylece bir kuşağın başarılarından bir sonrakinin ya da çok sonraları gelen kuşakların yararlanması sağlanıyor.İnsan bilgisi ve 'deneyimi', dilin sözlü yazılı olarak saptama fonksiyonu olmadan kuşaktan kuşağa geçemeyecek ve insan da tarihsel bir varlık olmayacaktı; her kuşak, ancak kendi zamanı içine kapanıp kalan bir varlık şekline sahip olacaktı. Bundan başka insan düşünmesi ile öteki aktlarının ürünü olan bilgi ve sanat da hiç ilerlemeyecekti. Her kuşağın bilgisi ve sanatı kendisi ile birlikte gömülecekti. Ancak dilin saptama işlevi ile insanların buluşları yaratmaları birbirine katılıyor.

Dilin saptama işlevi olmasaydı, insanın varlık-yapısında çok önemli eksikliklerle karşılaşacaktık ; fakat dilin kendisi olmasaydı, insan, bilim, felsefe ve sanattan yoksun kalacaktı.Fakat dil, bu alanların bir aracı değil, onların temelidir.Çünkü düşünme ve görme, adlandırma ve bunun değişik şekilleri ancak dille ortaya çıkıyor.Dilsiz, düşünme ve görme, görüleni ve düşünüleni saklama olanağı olmayacaktır.Böyle bir durumla hayvanlar dünyasında karşılaşıyoruz Hatta dili olmasaydı, insanın biyo-psişik yapısının bile değişik olması gerekecekti.

İnançlar-sferi de ancak dil sayesinde ortak bir alan oluyor.Çünkü inanç alanında, dilin, konuşmanın insanlar üzerinde büyük bir etkisi vardır.Mistik bir sferden gücünü alarak 'kalp'ten gelen kelimeler, yine onların anlamlarını duyabilecek 'kalp'lere seslenirler; onlarda olası olan etkiyi yaparlar;ya da hiç etkilemezler.İnanma ve inandırılma gibi bütün fenomenler dilin ürünüdürler.

Dil ile meydana gelen konuşma da insan hayatında büyük bir rol oynar.Konuşma, iki ya da daha çok insanın bulunmasına bağlıdır.Fakat, düşünen insan da, kendi kendisiyle konuşur.Konuşmanın varolması, susmanın, konuşmamanın, insan için bir anlam taşımasını sağlıyor.Eğer dil ve konuşma olmasaydı, susma, konuşmak istememe hiçbir anlam taşımazdı.Çünkü susabilme, tıpkı konuşma gibi, insanın varlık yapısı ile, özüyle ilgili bir fenomendir.Max Scheler, susmayı bir 'öz' fenomeni olarak görür.Konuşmayan, dili olmayan hayvanın susmasından söz edilemez; onun susması, hiçbir anlam taşımaz.İmdi konuşma ile onun karşıtı olan susma, ancak dilin bulunduğu bir yerde bir anlam taşıyabilir.Bu nedenle, susma, ancak insan, yani konuşan bir varlık için bir anlam ve önem kazanıyor.

III.

Dilin birbirine karşıt iki işlevi daha vardır: Dil, bir yandan insanın kendisini, iç hayatını, yaptıklarını, ettiklerini, niyetlerini olduğu gibi bildirmesini sağlar.Öte yandan insanın kendisini saklamasına, gizlemesine, yaptıklarını ettiklerini, niyetlerini başka şekilde göstermesine olanak sağlar.İnsanın burada ne dereceye kadar başarılı olacağı ya da olamayacağı, bilgi psikolojisini ve bilgi teorisini ilgilendirir.Bu iki durumdan birine yalancılık, ötekine de doğruluk diyebileceğimiz için de, başka bir bakımdan ethiği ilgilendirir.Dil felsefesi için bu fenomenleri göstermek yeterlidir.

Fakat dilin bu iki işlevi hayatta önemli roller oynar.Bu sayede demagog, yalancı dilediği gibi konuşur, dilediği gibi olayları, fenomenleri değiştirerek, kendi niyetlerini maskelemeye çalışır; dürüst insan da olup bitenleri, niyetlerini olduğu gibi anlatır. Dürüstlük ve yalancılık gibi birbirine karşıt iki fenomen ortaya çıkar.

Bundan anlaşılıyor ki, dilin anlatımları hiçbir zaman onun taşıyıcısı olan insanın değer-duygusuna, değer determinasyonuna karşı ilgisiz kalamaz. Dilin objektif olduğu, koşulsuz objektif kaldığı yer, bilim alanıdır.Burada sübjektiflik er-geç iflas etmek zorundadır.

BEHRAM XALID
5 Kasım 2007
behramxalid@gmail.com